چند سال پیش، یکی از دوستان، ایده تاسیس یک دفتر خدمات تجاری و سرمایه گذاری را مطرح کرده بود تا به سرمایه گذاران خارجی بود که قصد سرمایه گذاری در کشورمان را داشتند مشاوره و کمک های تجاری ارایه دهد. برای تصدی این بخش از کار، از دوست مشترکی که مقیم خارج از کشور است دعوت کرده بود ولی وی جواب داد: اگر بخواهم به سرمایه گذار خارجی، مشاوره درستی بدهم، باید بگویم فضای کسب و کار ایران برای سرمایه گذاری مساعد نیست!
فضای کسب و کار ایران چگونه فضایی است که این همه در مورد بهبود آن صحبت میشود و نمیشود؟
روز بیست و سوم اردیبهشت سال هشتاد و پنج در تهران، دقیقا در چهلمین سالگرد تولد خود، مهمان مراسم بزرگداشت بیست و پنجمین سالگرد تاسیس "انجمن مدیران صنایع ایران" بودم. آقای محسن خلیلی، مدیرعامل شرکت بوتان و بنیانگذار این انجمن، در بیان تاریخچه انجمن، به دوران جنگ ایران و عراق اشاره کرد که وی مسئولیت تامین گاز مورد نیاز جبهه های جنگ را بر عهده داشته و در عین حال، به عنوان سرمایه دار زالوصفت و مکیدن خون مردم! تحت تعقیب بوده است. میگفت مدتها بصورت مخفیانه و با چهره مبدل بین اهواز و تهران سفر میکردم تا هم گاز جبنه ها تامین باشد و هم به خانواده و کارم برسم و هم انجمن را اداره کنم.
درک این خاطره برای من که دوران انقلاب و جنگ را تجربه کرده ام، سخت و ثقیل است چه رسد به دوستان جوانی که آن فضا را تجربه نکرده اند و اکنون در فضای شیک و مدرن استارتاپی و در میان حمایت ها و مراسم و جایزه ها و خبرها و تشویق ها و سرمایه گذاری ها زندگی میکنند و حتی ثروتمند و سلبریتی میشوند. اما میخواهم بگویم که چه بپذیریم، چه نه، فضای کسب و کار کشورمان به همان سنگینی است. تنها تفاوتی که ایجاد شده، ورود حاکمان و قانون گذاران و مجریان و دولتمردان و نظامیان به این فضا و تلطیف فضا به نفع کسب و کارهای وابسته است و گرنه اگر مثل من هیچ نوع وابستگی به هیچ جایی ندارید و قواعد بازی را هم نه میدانید و نه دوست دارید بدانید و نه اگر بدانید، رعایت خواهید کرد، کلاهتان پس معرکه است.
در چنین فضایی، یا باید از ابتدا، خودی باشید یا در مسیر، وارد دایره خودی ها بشوید زیرا حوزه دید آنانی که فضا را شکل میدهند، محدود به همین دایره است. معمولا در کنار هر فرایندی که در سیستم دولتی و انتظامی و قضایی در مورد افراد طی میشود، تعدادی تماس تلفنی و سفارش و ذکر انتساب وجود دارد که سرعت و کیفیت اجرای فرایند را تضمین میکند. اگر مدرکی دال بر این انتساب وجود نداشته باشد، شما برای سیستم غریبه اید و متاسفانه سیستم با غریبه ها اصلا مهربان نیست.
اگر پای صحبت بزرگان کسب و کار می نشینید تا راز موفقیت خود را بگویند، هر آنچه میگویند، درست است اما راز موفقیت آنان، آن چیزی است که نمیگویند: آنان روزی در گذرگاهی، خودی شده اند و گرنه از سقف پرواز کوتاهی که برای من و شما ترسیم شده است عبور نمیکردند.
اگر جوان و جاه طلب و جویای نام و نان و شهرت و ثروت و موفقیت هستید، اما وابسته نیستید، به فضای کسب و کار کشورمان خوش آمدید، اینجا تا روزی که واقعا مهم شوید، به شما خوش خواهد گذشت.